Dişli Çark Nedir, Dişli Çark Çeşitleri Nelerdir?

Dişli Çark Nedir?

Adındandan anlayabileceğiniz gibi dişlerin bir silindirik veya koni şekilli yüzeyler etrafından kesilerek oluşturulan bir makine elemanıdır. Bu dişli elemanlar birbirlerine kenetlenerek tahrik milleri vasıtasıyla kuvvet akarımı yapabilmektedirler. Dişliler şekil, sikloidal ve trokoidal dişliler şeklinde şekil olarak sınıflandırılabilir. Ayrıca, şaft konumlarında paralel şaft dişlileri, kesişen mil dişlileri ve paralel olmayan ve kesişmeyen şaft dişlileri olarak sınıflandırılabilirler.

Dişli Çarklar

Tarihçesi

Dişli çarklar, binlerce yıl önce Mezopotamyalılar tarafından sulama tesislerinde kullanıldığı ve  Romalıların ise biraz daha geliştirerek değirmenlerinde kullandığı söylenmektedir. Günümüzde ise çoğu güç ve hareket aktarımı gereken yerlerde kullanılmaktadır. Günümüzde bilinen en iyi örnek ise arabaların vites kutusunda kullanılmasıdır. Dişli çarklar, tarihi kadar eski ve değerli bir makine elemanı olarak karışımıza çıkmaktadır.

İlk bulunan dişli çarklar

Dişli Çeşitleri Nelerdir

Dişli çeşitlerini 3 grup altında toplayabiliriz.

1. Paralel Miller
   Düz dişli çark
   Helisel dişli çark
   Çavuş dişli çark
   İç dişli çark
   Kremayer
2. Kesişen Miller
   Bevel dişli
   Helisel bevel dişli
   Vida Dişli
   Gönye Dişli
3. Ayrık Miller
   Hipoid Bevel dişli
   Solucan Dişli

Dişli Çeşitleri

Paralel Milli Dişli Çarklar

Düz Dişli Çark

Dişlerin yönleri şaft ile aynı hizada yada paraleldir. Düz dişliler paralel şaft dişli grubuna aittir ve düz ve şafta paralel olan bir diş hattına sahip silindirik dişlilerdir. Düz dişliler, nispeten kolay üretim süreçleri ile yüksek doğruluk elde edebilen en yaygın kullanılan dişlilerdir. Eksenel yönde (itme yükü) yüksüz olma karakteristiğine sahiptirler. Meshing çiftinin büyüklüğü dişli olarak adlandırılır ve daha küçük pinyon olarak adlandırılır.

Düz Dişli (Spur Gear)

Helisel dişli çark

Helisel dişliler düz dişlilere benzer paralel şaftlarla kullanılır ve sargı dişi hatlarına sahip silindirik dişlilerdir. Dişliler, dişlilerden daha iyi dişlere sahiptirler ve üstün sessizliğe sahiptirler ve daha yüksek yükleri ileterek yüksek hızlı uygulamalar için uygun hale getirebilirler. Helisel dişliler kullanıldığında, eksenel yönde itme kuvveti yaratırlar ve baskı yataklarının kullanılmasını gerektirirler. Sarmal dişliler, sağ ve sol el bükümleri ile birlikte bir çift diş için zıt dişliler gerektirir.

Helisel Dişli (Helical Gear)

Balıksırtı dişli çark

Helis dişlerde, açıdan dolayı mil yataklarına eksenel kuvvetler de gelir. Küçük helis açıları ya da küçük yüklerde bunun karşılanması pek sorun yaratmaz. Fakat büyük yüklerde bu sorundan kurtulmak için dişliler çift açılı yapılır ya da iki ters açılı diş kullanılır. Böylece eksenel yük oluşmaz. Bu tür dişlilere ok dişli denir.

Balıksırtı Dişli (Herringbone Gear)

İç dişli çark

İç dişliler, silindirlerin veya konilerin iç tarafına kesilmiş dişlere sahiptir ve dış dişlilerle eşleştirilir. İç dişlilerin ana kullanımı planet dişli tahrikler ve dişli tip mil kaplinleri içindir. Dahil girişim, trokoid girişim ve kırpma problemleri nedeniyle iç ve dış dişliler arasındaki diş sayısı farklılıklarında sınırlamalar vardır. Kafes içindeki iç ve dış dişlilerin dönme yönleri, iki dış dişlinin ağda olduğu zaman karşıt iken aynıdır.

İç Dişli Çarklar (Internal Gears)

Kramyer Dişli

Düz bir yüzey veya düz bir çubuk boyunca eşit mesafelerde kesilmiş aynı büyüklükte ve şekilli dişlere dişli rack denir. Pinyon denilen silindirik dişli ile birbirine kenetlenerek, dönme hareketini doğrusal harekete dönüştürür. Dişli raflar, düz diş raflarına ve sarmal diş raflarına geniş bir şekilde ayrılabilir, ancak her ikisinin de düz diş hatları vardır. Vites raflarının uçlarının işlenmesiyle, dişli rafların uçlarını sonuna kadar bağlamak mümkündür.

Kramyer Dişli

Kesişen Milli Dişli Çarklar

Bevel Düz Dişli

Konik dişliler, koni şeklinde bir görünüme sahiptir ve bir noktada (kesişen şaftlar) kesişen iki şaft arasındaki kuvveti iletmek için kullanılır. Bir konik dişli, eğim yüzeyi olarak bir koniye sahiptir ve dişleri koni boyunca kesilir. Konik dişliler, düz konik dişliler, helisel konik dişliler, spiral konik dişliler, gönye dişlileri, açılı konik dişliler, taç dişlileri, zerol konik dişliler ve hipoid dişlileri içerir.

Bevel Dişli (Bevel Gear)

Helisel Bevel Dişli

Spiral konik dişliler kavisli diş hatları olan konik dişlilerdir. Daha yüksek diş temas oranına bağlı olarak, verimlilik, mukavemet, titreşim ve gürültü gibi düz eğimli dişlilere göre daha üstündürler. Öte yandan, üretilmesi daha zordur. Ayrıca, dişler kavisli olduğu için, eksenel yönde itme kuvvetlerine neden olurlar. Spiral konik dişlilerde sıfır büküm açısı olan zerol konik dişli olarak adlandırılır.

Helisel Bevel Dişli (Helical Bevel Gear)

Vida Dişlisi

Vida dişlileri paralel olmayan, kesişmeyen şaftlarda 45 ° ‘lik büküm açısı ile bir çift aynı el helis dişlisidir. Diş teması bir nokta olduğundan, yük taşıma kapasitesi düşüktür ve büyük güç iletimi için uygun değildir. Güç, diş yüzeylerinin kaymasıyla iletildiğinden, vida dişlileri kullanıldığında yağlamaya dikkat edilmelidir. Diş sayısı kombinasyonuna kadar hiçbir kısıtlama yoktur.

Vida Dişli (Screw Gear)

Gönye Dişli

Gönye dişlileri hız oranı 1 olan konik dişlilerdir. Hız değiştirmeden güç aktarımının yönünü değiştirmek için kullanılırlar. Düz gönye ve spiral gönye dişliler vardır. Spiral gönye dişlilerini kullanırken, eksenel yönde itme kuvveti ürettiklerinden, itme yataklarını kullanmayı düşünmek gerekir. 90 ° şaft açılı normal gönye dişlilerinin yanı sıra, diğer şaft açılarına sahip gönye dişlileri açısal gönye dişlileri olarak adlandırılır.

Gönye Dişli (Mitter Gear)

Ayrık Milli Dişli Çarklar

Hipoid Bevel Dişli Çarklar

Sprial dişliler de çapraz helis dişliler olarak bilinir. Yüksek helis açısına sahiptirler ve kesişmeyen iki paralel olmayan şaftlar arasında güç aktarırlar. Hafif yük ve düşük hızlı uygulama için kullanılırlar.

Sprial Helis Dişli (Sprial Helical Gear)

Solucan Dişli Çarklar

Bir şaft üzerinde kesilen bir vida şekli solucan dişli olarak adlandırılır, eşleşme dişlisi sonsuz dişlidir ve kesişmeyen şaftlarda birlikte sonsuz dişli olarak adlandırılır. Solucanlar ve sonsuz tekerler silindirik şekillerle sınırlı değildir. Temas oranını artıran saat camı tipi vardır, ancak üretim daha zorlaşır. Dişli yüzeylerin kayma teması nedeniyle sürtünmeyi azaltmak gerekir. Bu nedenle, genellikle solucan için sert bir malzeme kullanılır ve solucan tekerleği için yumuşak bir malzeme kullanılır. Kayma teması nedeniyle verim düşük olsa bile, dönüş düzgün ve sessizdir. Solucanın kurşun açısı küçük olduğunda, kendinden kilitleme özelliği oluşturur.

Solucan Dişli (Worm Gear)