Aurora (Kutup Işıkları) Nedir ve Nasıl Oluşur ?

Kutup ışıkları, en az 32.000 yıldır insanlığın dikkatini cezbeden bir doğal olaydır. Kuzey Yarım Küre’deki kutup ışıklarını 1619 yılında tarif eden Galileo Galilei’nin onlara verdiği isim olan “aurora borealis” yani kuzey ışıkları ifadesini hâlen kullanıyoruz.

Kutup ışıkları, Dünya’nın manyetik alanı ve güneş rüzgarları arasındaki etkileşim sonucu ortaya çıkan doğal bir ışık gösterisidir. Dünya, bir dev mıknatıs gibi kuzey ve güney kutuplarına sahiptir ve manyetik alanını kapsayan bölgeye manyetosfer denir. Manyetosfer, gezegenimizin atmosferini ve canlılarını uzayda hızla ilerleyen yüksek enerjili parçacıklardan korur.

Güneş aktiviteleri sonucunda yayılan plazma hâlindeki yüklü parçacıklar manyetosfer tarafından karşılanır. Manyetosferin Güneş’e bakan yüzü parçacıklarla çarpışarak dalgalanır ve aksi yöne doğru bir kuyruk oluşturarak damla biçimini alır. Kuyruk bölümünde hapsedilen parçacıklar, dalgalanmalar sonucunda, Dünya’nın kutuplarına doğru hızlanarak ilerler. Atmosferin üst katmanlarına ulaşan parçacıklar, buradaki atom ve moleküllere enerjilerini aktarır.

Dünya’nın manyetik alan çizgilerinin yoğunlaştığı kutup bölgelerinde yaşanan bu enerji aktarımı sonrasında fazladan enerji kazanan atom ve moleküller, enerjiyi ışık formunda yayar. Güneş rüzgârlarındaki parçacık miktarınca yoğunlaşan ışık gösterisi, aktarılan fazladan enerjinin tamamı ışığa dönüşünceye dek devam eder. Manyetik kuyruktan kutuplara doğru akan parçacıklar iki kutba da aynı anda ulaşır ve kutup ışıkları her iki kutupta aynı anda oluşur. Güney kutbundaki ışıklara “aurora australis” yani güney ışıkları adı verilir. 

Kutup ışıklarındaki renk çeşitliliği ise atmosferdeki elementlerin farklı renkte ışık yaymasından kaynaklanır. Eğer parçacıklar enerjilerini oksijen atomlarına aktarırsa uzun dalga boylarındaki yeşil ve kırmızı ışık, azot atomlarına aktardıysa kısa dalga boylu mavi ışık oluşur.

Yüksek parçacık miktarı içeren kutup ışıkları, izleyenlere etkileyici bir gösteri sunsa da radyo ve GPS sinyallerini engelleyebilir veya elektrik kesintilerine yol açabilir. Bu nedenle, havacılık ve uzay endüstrisi, kutup ışıklarının yoğun olduğu bölgelerde çalışırken dikkatli olmak zorundadır.Kutup ışıkları aynı zamanda kültürel ve tarihi öneme sahiptir. Eskimolar ve Samiler gibi kuzeyli toplumlar, kutup ışıklarını tanrıların iletişim aracı olarak kabul ederler ve bazı geleneksel hikayelerinde onlara yer verirler. Ayrıca, kutup ışıkları dünyanın en güzel doğal gösterilerinden biri olarak kabul edilir ve her yıl binlerce turist tarafından ziyaret edilir.